Дорноговь аймаг

• АЙМГИЙН ТУХАЙ ТАНИЛЦУУЛГА МЭРГЭН НОЁНЫ ХОШУУ БУЮУ ТҮҮХЭН УЛБАА

Одоогийн Дорноговь аймаг нь Х-ХII зууны Монголын их эзэнт гүрний үед Хэрэйд аймгийн үндсэн нутагт хамаарах газарт багтаж байжээ. Алтан ургийн сүүлчийн хаадын нэг Батмөнх жонон буюу Даян хааны 11 хөвгүүний отгон хүү болох Халхыг захирч байсан Гэрсэнз жалайр хун тайж XVI зууны дунд үеэр өөрийн долоон хүүдээ Халх монголын хант улсын ханлигийг захиран эзэмших эрх оноож хуваахад “Говь мэргэн ноён”-ы мэдэл нутаг болсон байна. Тус хошууг ”Мэргэн” цолтой засаг ноён толгойлж байсан учир ХVI, XVII зууны үед Мэргэн ноёны хошуу, Мэргэн засгийн хошуу ч гэж нэрлэн, сурвалж бичигт тэмдэглэгдэн үлдсэн байдаг. Тэр үеийн Мэргэн ноёны хошуу нь газар нутгийн хувьд том байсныг зарим баримт өгүүлж байна. Халхын ханлигт Түшээт хан, Сэцэн хан, Засагт хан гэсэн гурван аймаг байгуулагдахад Түшээт хан аймаг нь Түшээт хан, Мэргэн ноён гэсэн хоёр том хошуутай байв. Үндсэндээ Ар Монгол Халхын хант улсын ханлигийг хуваан захирах болсноор Халхын долоон отог байгуулагджээ. Түүний нэг нь Говь мэргэн ноёны хошуу болно. XVII зууны үед уг хошууг Абахуйн угсааны жонон цолтой Гүрших ( Зарим судар түүхэнд Гүрсэд хэмээсэн нь бий) ноён захирч байжээ. Халхын ханлиг Манж Чин улсын захиргаанд харьяалагдах болсон үед хошууны засаг ноёны Жонон цол нь хасагдаж оронд нь Ван цол олгох болсноос хойш Мэргэн ноёны хошуу нь Манжийн засаг захиргааны хувиараар “Халхын умард замын зүүн гарын дундад хошуу“ гэх бөгөөд гадаад Монголын дотоод бичиг түүхнээ “Говь мэргэн вангийн хошуу” гэж нэрлэгдэх болжээ. Манжууд Ар Монголыг эзэлж авсны дараа нэн даруй 3 аймаг 86 хошуу болгосны дотор Мэргэн вангийн хошуу нь бас хэд хэд хуваагдан жижгэрч үндсэндээ одоогийн Дорноговь аймгийн нутгийг хамрах болсон байна. Гэсэн хэдий ч Мэргэн вангийн хошуу нь Манжийн ноёрхол (1691-1911), олноо өргөгдсөн Богд хаант Монгол улс (1911-1921), Ардын засгийн эхний үед 1924 оныг хүртэл 12-13 сумтай нилээд том хошууны тоонд орж байжээ.

• ДОРНОГОВЬ АЙМАГ БАЙГУУЛАГДСАН НЬ

Монголчууд 1911 онд Манжийн эсрэг тэмцэлдээ ялж олноо өргөгдсөн Богд хаант Монгол улсыг байгуулахад “Мэргэн вангийн хошуу” нэрийг сэргээн тогтоосон байна. 1921 онд Ардын хувьсгал ялсны дараа орон нутгийн засаг захиргааны нэрийг оршин байгаа газар нутгийн нь нэрээр нэрлэж байхаар тогтсон бөгөөд Мэргэн вангийн хошууг 4 хошуу болгон өөрчилж, өмнө талын хэсгийг “Хутаг уулын хошуу”, баруун хэсгийг “Хоёр өлзийт уулын хошуу”, дунд хэсгийг нь “Их дулаан уулын хошуу”, хойд талын хэсгийг “Оцол сансар уулын хошуу” хэмээн тус тус нэрийдсэн байна.

• ЗАСАГ ЗАХИРГАА, НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН ХУВААРЬ

Тус аймаг эх орны зүүн өмнөд хязгаарын 109.4 мянган км2 нутгийг эзлэн оршдог юм. Баруун өмнөд талаараа Өмнөговь аймгийн Ханбогд, Манлай, Баруун талаараа Дундговь аймгийн Өлзийт, Өндөршил, Баянжаргалан, Баруун хойд талаараа Говь-Сүмбэр аймгийн Шивээговь, Баянтал сум, хойд талаараа Хэнтий аймгийн Дархан, Галшар, зүүн хойд талаараа Сүхбаатар аймгийн Төвшинширээ, Баяндэлгэр сумдтай, өмнө талаараа БНХАУ-ын ӨМӨЗО–той хиллэдэг . Аймгийн төв нь Сайншанд сум. Тус аймгийн Даланжаргалан, Айраг, Сайншанд, Өргөн, Эрдэнэ, Замын-Үүд сумдын нутгаар нийт 500 гаруй км хойд өмнөд хоёр хөршийг холбосон төмөр зам дайран өнгөрдөг бөгөөд энэ замын дагуу бүх сумдын 42.8 хувь, хүн амын 76.5 хувь нь оршин суудаг юм. Дорноговь аймаг эдүгээ 71014 хүн амтай, 14 сум, 65 багтай.

• БАЙГАЛЬ, ЦАГ АГААР

Аймгийн нийт нутаг бүхэлдээ говийн бүсэд хамаардаг, говь хээр хосолсон нутагтай ба далайн төвшнөөс дээш дунджаар 940-1200 м өргөгдсөн байдаг. Газар нутгийн хамгийн нам дор цэг нь Улаанбадрах сумын Баянгийн говь далайн төвшнөөс дээш 753 м өргөгдсөн. Дорноговь аймагт ховор, ховордсон 11 зүйл, агнуурын болон жижиг 32 зүйл, нийт 43 зүйлийн хөхтөн амьтан, 11 зүйл мөлхөгч, махан идэшт 10 зүйл, түгээмэл тохиолдох 21 зүйл, нийт 40 зүйл шувууд тархан амьдардаг юм. Эдгээрээс талын чоно, үнэг, хярс, цагаан зээр, хар сүүлт, мануул, дорго хээрийн бүсийн сумдаар тарвага элбэг байдаг ба “Улаан ном”-д орсон дэлхийд ховордсон аргаль хонь, янгир ямаа, хулан адуу , шилүүс, эрээн хүрэн, суусар булга, атигдаахай зэргийн 11 зүйлийн ховор хөхтөн ан амьтад, төмөр гүрвэл, цоохор хонин гүрвэл, нохой гүрвэл, говийн гүрвэл, могой гүрвэл, монгол гүрвэл, загалт гүрвэл зэргийн 7 зүйлийн гүрвэл, нарийн могой, рашааны могой, суман могой, бамбай хоншоорт зэрэг 4 зүйлийн могой байдаг. Тус аймгийн газар нутаг дээр 46 овог 181 төрөлд хамаарах 327 зүйл ургамал ургадаг болохыг эрдэмтэн мэргэд тогтоогоод байна. Эдгээрийн дотор Монгол улсын “Улаан ном” –д орсон 15 зүйл ургамал ургадаг юм. Эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай, зуны улиралд +41 хэм хүртэл халж, өвлийн улиралд -40 хэм хүртэл хүйтэрдэг. Салхины дундаж хурд 4.2-4.6 м\сек, зарим үед 35 м\сек хүртэл ширүүсэх тохиолдол ч бий. Цаг агаарын тааламжгүй нөлөөлөл болох хүчтэй цасан ба шороон шуурга, ган зудын аюул цөөн бус удаа тохиодог. Жилийн дундаж хур тундас 100.9-113.5 мм, жилийн 262-278 өдөр нь цэлмэг нартай байдаг гэж үздэг.
Хөрс ургамлын хувьд ихэнх нутгаар дагшир бор хөрстэй, голдуу шимт ба үрт ургамалтай, зарим газраар хайлаас, буйлс нутгийн баруун өмнөд хэсгээр заг ургадаг.Тус аймагт ховор ан амьтан, ашигт малтмал ихтэй байгалийн арвин их баялагтай. Ашигт малтмалын баялагт түшиглэн жонш, барилгын материал боловсруулах үйлдвэр, Улаанбаатар- Замын-Үүдийг холбосон 500 гаруй км урт төмөр зам дайран өнгөрдөг.
Дорноговь аймаг уур амьсгалын хувьд хуурайдуу сэрүүвтэр, хуурай дулаавтар, мужид багтана. Манай орны бусад нутгийн нэгэн адил эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай. Агаарын температурын үнэмлэхүй их агууриг 33.60С, өвөлдөө хүйтэн боловч зундаа аагим халуун болно.

• Уур амьсгалын улирлын шинж.

Нарны цацрагийн жилийн явцаас хамааран сэрүүн бүсэд жилийн дөрвөн улирал ээлжилдэг. Тухайн орон нутгийн хотгор гүдгэр, газрын гадаргын шинж зэргээс хамааран улирлын шинж газар бүр харилцан адилгүй байдаг.

Дорноговь аймгийн уур амьсгал нь Монгол орны бусад нутгийн нэгэн адил эх газрын эрс тэс шинжтэй. Энд өвөл нь хүйтэн бөгөөд удаан үргэлжилнэ. Зун нь богино, халуун болдог. Хавар, намрын улиралд цаг агаар тогтворгүй эрс өөрчлөгдөж байдаг.

Өвөл. Дорноговь аймгийн нутагт дунджаар11 дүгээр сарын 2-оос 15-ны үед эхэлж, 3 –р сарын 7- 24-ны орчмоор дуусч нийтдээ 110-140 хоног үргэлжилнэ. Өвлийн улиралд цаг агаар гол төлөв цэлмэг тогтуун байдаг. Жилийн хамгийн хүйтэн 1-р сарын дундаж агаарын температур -15.8…-20.7 0С хүйтэн, үнэмлэхүй хамгийн бага температур Сайншанд, Замын -Үүд орчмоор -41.4…41.50С, Мандах, Хөвсгөл сумын нутгаар -34.5…-37.00С хүрч хүйтэрсэн байна. Өвөлд 9.8-14.7мм хур тунадас унана. Хавар. Дорноговь аймгийн нутагт 3-р сарын 7-24-ны орчмоор эхэлж 4-р сарын 29-өөс 5-р сарын 13 хүртэл 50 гаруй хоног үргэлжилдэг.Хоногийн дундаж агаарын температур түргэн нэмэгдэж 3 дугаар сарын 23-аас 4-р сарын 8-ны үед 00С–г давж дулаардаг.

Хаврын улиралд агаарын температурын хэлбэлзэл ихсэж, салхины хурдны их утга ажиглагдан, чийг багасч агаар хуурайшдаг. Мөн цаг агаар огцом өөрчлөгдөж тогтворгүй байдаг байна. Салхины дундаж хурд 4.4 -5.7м/с, хамгийн их хурд нь 42 м/с /Сайншанд/ хүрсэн байна.. Агаарын чийгшлийн бага утга ажиглагдаж 4-5-р сард 24-37% болтлоо буурдаг байна.

Зун. Тус аймгийн нутгаар зуны улирал 4-р сарын 29-өөс 5-р сарын 13-ны үеэр эхэлж 9-р сарын 15-аас 10-р сарын 3-ны орчмоор дуусч нийтдээ 120-157 хоног үргэлжилнэ. Жилийн хамгийн дулаан 7-р сарын дундаж агаарын температур нутгийн зүүн өмнөд болон төв хэсгээр 23.10С, баруун хэсгээр 21.30С, хойд хэсгээр 18.70С байна. Энэ улиралд жилийн хур тунадасны дийлэнх хэсэг нь 88-92% буюу 91-179.1мм нь ордог байна. Агаарын үнэмлэхүй хамгийн их температур Нутгийн төв , өмнөд, зүүн хэсгээр 41.5-41.60С, нутгийн баруун болон хойд хэсгээр 38.6-39.60С хүрч халсан байна.

Намар. Тус нутгаар намрын улирал 9-р сарын 15-аас 10-р сарын 3-ны үеэр эхэлж, 11-р сарын 2-оос 15-ны хооронд дуусах бөгөөд нийтдээ 40-50 орчим хоног үргэлжилдэг. Хоногийн дундаж агаарын температур 10-р сарын 19-өөс 11-р сарын 2-ны үед 00С-ыг дайрч хүйтэрдэг. Салхины хурд ихэсч 2.8-3.9м/с болно. Хур тунадас багасч намрын эхний сард 2.8-5.9мм хур тунадас унана.

• Уур амьсгалын нөхцөл

  • Нарны цацраг. Нарны илч агаар мандлын орчил урсгал, тухайн газар нутгийн хотгор, гүдгэр нь аливаа газар орны уур амьсгал бүрэлдэн тогтоход гол хүчин зүйл болдог. Түүнчлэн нарны гэрэл, дулааны эрчим хүч болон хувирахад газрын хөрсний өнгө, бүтэц, ургамлын өндөр нам, өтгөн сийрэг, цасан бүрхүүлийн байдал их нөлөөлдөг.
    
    Тус аймгийн нутгаар жилдээ дунджаар 3338 цаг нар гийгүүлнэ. Нар гийгүүлэх хугацаа өвөлдөө бага 256 цаг, зундаа их 309 цаг байна. Жилийн дундаж нийлбэр цацраг тус аймгийн нутгаар 434.5Мдж/м2 байна.
    
    
  • Агаарын температур.
    Дорноговь аймгийн зүүн хэсгээр жилийн дундаж агаарын температур 5.50С, нутгийн хойд хэсгээр харьцангуй хүйтэн 0.30С, бусад нутгаар 3.5-3.70С дулаан байна. Жилийн хамгийн дулаан 7-р сарын дундаж агаарын температур нутгийн хойд талаар 18.70С, зүүн хэсгээр 21.30С, төв болон өмнөд хэсгээр 23.1-24.00С дулаан байна. Үнэмлэхүй хамгийн их температур Сайншанд, Хөвсгөл, Замын -Үүд орчмоор 41.5-41.6 0С, Мандахад 39.60С, Чойрт 38.60С хүрч халсан бөгөөд энэхүү үнэмлэхүй их утгууд нь 1999 оны 7-р сарын 26,28, 2000 оны 7-р сарын 13-нд тус тус ажиглагдсан байна. Ер нь манай орны ихэнх нутгаар 1999-2000 оны зуны хэт халалтын үеэр үнэмлэхүй их температурын захын утгууд эвдэрсэн билээ. Тус нутгаар 36.3 …40.20С-ийн үнэмлэхүй хамгийн их температур 5 %-ийн хангамжтай буюу 20 жилд нэг удаа тохиолдоно.
    
    Жилийн хамгийн хүйтэн 1-р сарын агаарын дундаж температур тус аймагт -15.30С (Хөвсгөл станц)….-20.70С (Чойр станц)-ын хооронд хэлбэлзэнэ. Үнэмлэхүй хамгийн бага температур нутгийн төв болон өмнөд хэсгээр -41.4…-41.50С, бусад хэсгээр -34.5…-37.00С хүрч хүйтэрсэн байна. Аймгийн хэмжээнд үнэмлэхүй хамгийн бага температур Замын-Үүд орчмоор 1957 оны 1-р сарын 12-нд ажиглагдаж -41.50С хүрч хүйтэрсэн байна. Сарын дундаж агаарын температурын дундаж квадрат хазайлт өвлийн саруудад 2.0-3.40С, зуны саруудад 1.3-1.50С тус тус байна.
    
    
  • Хоногийн дундаж агаарын температур тодорхой заагийг дайрч гарах хугацаа, дулаан үеийн үргэлжлэл, нийлбэр температур Тус аймгийн нутгаар 50С-ыг хавар нутгийн өмнөд хэсгээр 4 дүгээр сарын 7- 15-ны хооронд, нутгийн хойд хэсгээр 4 дүгээр сарын 24-ны үед дайран дулаарч намар нутгийн өмнөд хэсгээр 10-р сарын 11-аас 10-р сарын 18-ны хооронд ,хойд хэсгээр 10-р сарын 2-ны үеэр дайран хүйтэрч нийтдээ 160-185 хоног 50С-аас дулаан үе үргэлжилдэг байна.100С-ыг хавар 4-р сарын 24-өөс 5-р сарын 13-ны хооронд дайран дулаарч намар 9-р сарын15-27-ны хооронд дайран хүйтэрч нийтдээ 125-150 хоног 100С-аас дулаан үе үргэлжилнэ. Агаарын температур 00С дулаан үеийн нийлбэр температур нутгийн зүүн болон хойд хэсгээр 2448.7-2899.50С, бусад хэсгээр 3154.2-3158.90С, 50С-аас дулаан үеийн нийлбэр температур 2778.7-3329.70С, 100С-аас дулаан үеийн нийлбэр температур нутгийн хойд хэсгээр 2014.2 0С, бусад нутгаар 2801.4-3089.10С тус тус байна.
    
    
  • Цочир хүйтрэлт.
    Дорноговь аймгийн нутгаар агаарт анхны цочир хүйтрэлт нутгийн хойд хэсгээр дунджаар 9-р сарын 17-ны үед бусад нутгаар 9-р сарын 27-30-ны үед, сүүлчийн цочир хүйтрэлт хойд талын нутгаар 5-р сарын 23-ны үед, бусад нутгаар 5-р сарын 5-10-ны үеэр тоихолддог. Анхны цочир хүйтрэл хамгийн эрт нь 8-р сарын 30-аас 9-р сарын 18-ны үед,хамгийн хожуу нь 10-р сарын 7-30-ны хооронд тохиолддог.Сүүлчийн цочир хүйтрэл хамгийн эрт нь 5-р сарын эхний 10 хоногт, хамгийн хожуу нь 5-р сарын сүүлч 6-р сарын сүүлчээр тохиолддог. Хүйтрэлгүй үе дунджаар117-147 хоног үргэлжилнэ.
    Хөрсний температур. Дорноговь аймгийн нутгаар жилийн дундаж хөрсний гадаргын температур нутгийн хойд талаар 2.40С, Хөвсгөл станц орчмоор хамгийн дулаан 7.50С бусад нутгаар 5.0…6.00С дулаан байна. Жилйин хамгийн хүйтэн 1-р сарын хөрсний гадаргын дундаж температур нутгийн хойд хэсгээр -21.30С, нутгийн зүүн хэсгээр -15.2 0С, бусад нутгаар -17.7…-18.90С хүйтэн байна. Жилийн хамгийн дулаан 7-р сарын хөрсний гадаргын дундаж температур Чойр орчмоор 23.30С, Мандах орчмоор 25.60С, бусад газраар 27.1…28.00С дулаан байна. Хөрсний гадаргын үнэмлэхүй хамгийн их температур 65-700С хүрч халдаг байна. Хөрсний гадаргын үнэмлэхүй хамгийн бага температур Хөвсгөл орчмоор -330С, Сайншанд орчмоор -380С, бусад нутгаар -420С, хамгийн их хүйтэн нь Мандах орчмоор ажиглагдаж -520С хүрч хүйтэрсэн байна.
    Жилийн дундаж хөрсний гүний температур Сайншанд орчмоор 20 см-т 6.4 0С, 240, 320см-т 6.70С, Замын-Үүд орчмоор 20 см-т 6.50С, 160 см-т 7.4 0С дулаан байна.
    
    
  • Агаарын чийгшил.
    Дорноговь аймгийн нутгаар жилийн дундаж харьцангуй чийгшил нутгийн хойд хэсгээр 65%, бусад нутгаар 53-59 % байна.
    Харьцангуй чийгшлийн их утга нь өвөл, зуны улиралд ажиглагдаж 1-р сард 72-84%, 7-8-р саруудад 55-65% байна. Хавар, намрын улиралд бага утга ажиглагдаж 37-49% байна.
    
    
  • Усны уурын даралт.
    Тус аймгийн нутгаар жилийн дундаж усны уурын даралт 5.4-5.9 гПа байна. Өвлийн саруудад усны уурын даралтын бага утга нь ажиглагдаж 1.1-1.5 гПа, зуны саруудад их утга нь ажиглагдаж 13.2-14.4 гПа байна.
    Дутагдал чийгшил. Тус аймгийн нутгаар жилийн дундаж дутагдал чийг нутгийн хойд хэсгээр 4.7 гПа , өмнөд болон зүүн хэсгээр 5.8-6.6 гПа , бусад газраар 7.1-7.7 гПа байна. Өвлийн улиралд дутагдал чийгийн бага утга нь ажиглагдаж 0.3-0.7гПа, дулааны улиралд их утга нь ажиглагдаж 9.8-17.0гПа байна.
    30%-иас бага ба тэнцүү чийгтэй өдрийн тоо аймгийн нийт нутгаар жилдээ 80-135 байна. Хуурай өдрийн тоо хавар, намрын улиралд хамгийн их сардаа 15.4-23.8 өдөр ажиглагддаг байна.
    14 цагт 80%-иас их чийгтэй байсан өдрийн тоо аймгийн нутгаар жилдээ 17-47 байна. Өвлийн улиралд чийглэг өдрийн тоо хамгийн олон сардаа 4.5-12.6 өдөр, хавар, намрын саруудад хамгийн цөөн сардаа 0.3-1.0 өдөр ажиглагддаг байна.
    
    
  • Хур тунадас.
    Дорноговь аймгийн нутгийн хойд талаар жилдээ 193.8мм, зүүн өмнөд хэсгээр 128.7мм, бусад нутгаар 100.9-113.5мм хур тунадас унана. Манай орны бусад нутгийн нэгэн адил унаж буй хур тунадасны ихэнх хувь нь дулааны улиралд орж, 91.1-179.1мм буюу 88-92%-ийг эзэлдэг. Хүйтний улиралд маш бага жилийн хур тунадасны 10орчим хувь буюу 9.8-14.7мм нь ордог байна.
    Сарын нийлбэр хур тунадасны вариацын коэффициент нь 0.8-3.1 байна.
    Тус аймгийн нутагт хоногт хамгийн ихээр нутгийн зүүн өмнөд хэсгээр 38.1-42.5мм, хойд хэсгээр 61.2мм Замын-Үүд орчмоор 88.7мм, Сайншандад 121.0мм хур тунадас орсон байна. Аймгийн хэмжээнд Сайншандад хоногийн хамгийн их хур тунадас 1976 оны 7-р сард 121.0мм орсон байна.
    Хоногт орсон хамгийн их хур тунадасны хангамжийн үзүүлэлтийг авч үзвэл Сайншандад 121 мм хур тунадас 1%-ийн хангамжтай буюу 100 жилд 1 удаа, 80.5 мм хур тунадас 2%-ийн хангамжтай буюу 50 жилд нэг удаа, Замын-Үүдэд 88.7 мм хур тунадас 1%-ийн хангамжтай буюу 100 жилд нэг удаа,Чойрт 61.2мм хур тунадас 1%-ийн хангамжтай буюу 100 жилд нэг удаа тус тус тохиолдоно.
    
    Өөр өөр хэмжээтэй хур тунадастай өдрийн тоо. Аймгийн нутагт 0.1мм буюу түүнээс их хур тунадас жилдээ 29-36 өдөр орсон байна. 5 мм-ээс их буюу тэнцүү хур тунадас жилдээ 27-34 өдөр, 20 мм буюу түүнээс их хур тунадас 8-12 өдөр тус тус орсон байна. 10-20 мм буюу түүнээс их хур тунадас ерөнхийдөө цөөн унадаг нь харагдаж байна.
    
    
  • Агаарын даралт.
    Дорноговь аймаг ерөнхийдөө тэгш талархаг нутагтай учир станцын түвшин дэх агаарын даралтын зөрөө багатай. Аймгийн нутагт жилийн дундаж агаарын даралт 865.7-905.0 гПа-ын хооронд хэлбэлзэнэ. Агаарын даралтын их утга нь 1-р сард 868.2-913.7гПа, 7-р сард бага утга нь ажиглагдаж 860.5-896.8 гПа байна. Агаарын даралтын их утга нь Чойрт 879.3 гПа, Сайншандад 922.4гПа, Мандахад 881.7гПа, Замын-Үүдэд 916.1гПа тус тус ажиглагдсан байна.
    
    
  • Салхи.
    Дорноговь аймгийн хэмжээнд салхины жилийн дундаж хурд нутгийн зүүн өмнөд хэсэгт харьцангуй бага 2.9м/с, бусад хэсгээр 3.1-4.3м/с байна. Жилийн явцыг авч үзвэл салхины хурдны их утга нь хавар, намрын улиралд ажиглагдаж 4.0-5.7м/с, бага утга нь өвлийн саруудад ажиглагдаж 2.3-4.1м/с байна. Ер нь аймгийн нийт нутгаар манай орны бусад нутгаас жилийн туршид салхи ихтэй өвөлдөө ч төдийлэн салхины хурд буурдаггүй онцлогтой. Салхины хамгийн их хурд Хөвсгөлд 28м/с, Замын-Үүдэд 30м/с бусад нутгаар 40-42 м/с хүрсэн байна. 15м/с-ээс их буюу тэнцүү салхитай өдөр Сайншандад хамгийн олон жилдээ 35, бусад нутгаар 9.4-10.7 удаа тохиолддог байна.
    Тус аймгийн нутгаар манай орны бусад нутгийн нэгэн адил баруун болон баруун хойд чиглэлийн салхи зонхилдог. Баруун чиглэлийн салхины давтагдал нийт нутгаар 12.1-47.7%, салхины дундаж хурд нь 5.2-6.9м/с, хойд чиглэлийн давтагдал 11.3-40.6%, салхины дундаж хурд 4.4-6.3м/ с тус тус байна. Замын-Үүдэд зүүнээс 11.7%-ийн давтагдалтай салхины гурав дахь зонхилох чиглэл ажиглагддаг нь орон нутгийн онцлогийг тод харуулж байна.
    
    

• Цаг агаарын үзэгдэл.

  • Бороотой өдрийн тоо.
    Дорноговь аймгийн нутагт жилдээ 28.6-43.8 өдөр бороо ордог. 7-8-р саруудад бороо хамгийн олон 7.3-12.6 өдөр ордог байна. Бороотой өдрийн тоо Сайншанд, Чойр орчмоор хамгийн олон жилдээ 42.3-43.8 байдаг. Хөвсгөл, Мандах орчмоор арай цөөн 28.6-30.6, Замын-Үүд орчмоор 34.6 өдөр бороотой байдаг байна.
    Мөндөр, дуу цахилгаантай өдрийн тоо. Дорноговь аймгийн нутагт жилдээ 0.1-1.0 өдөр мөндөр ордог байна. Сайншанд, Чойр орчмоор бусад нутгаасаа арай олон удаа мөндөр ордог байна. Замын-Үүд, Хөвсгөл орчмооор мөндөр маш цөөн ажиглагддаг байна. Дуу цахилгаан аймгийн хэмжээнд жилдээ 4.1-45.3 өдөр ажиглагддаг байна. Сайншанд орчмоор хамгийн олон удаа жилдээ 15.3 өдөр ажиглагдсан байна. Мандах орчмоор хамгийн цөөн 4.1 өдөр дуу цахилгаантай байсан байна.
    
    
  • Цастай өдрийн тоо.
    Тус аймагт жилдээ 14.2-23.2 өдөр цас ордог байна.11-2-р сарын хооронд сардаа дунджаар 1.9-3.4 өдөр цас ордог. Чойр орчмоор хамгийн олон 23.2 өдөр, Сайншанд, Мандах орчмоор 18.2-19.9, Хөвсгөл, Замын-Үүд орчмоор арай цөөн 14.2-14.9 өдөр цас ордог байна.
    
    
  • Цасан шуургатай өдрийн тоо.
    Дорноговь аймагт жилдээ 4.7-11.8 өдөр цасан шуурга шуурдаг. Замын -Үүд орчмоор цасан шуурга хамгийн цөөн жилдээ 4.7 өдөр шуурдаг байна. Сайншанд, Мандах орчмоор хамгийн олон 10.7-11.8 өдөр цасан шуурга ажиглагддаг байна.
    
    
  • Шороон шуургатай өдрийн тоо.
    Дорноговь аймгийн нутгаар жилдээ дундажаар 16.4-68.2 өдөр шороон шуурга шуурдаг байна. Замын-Үүд орчмоор хамгийн олон удаа жилдээ 68.2 өдөр шороон шуурга ажиглагддаг байна. Сайншанд орчмоор 29.1, Хөвсгөл орчмоор 34.1, Чойр орчмоор 35.6, харин Мандах орчмоор арай цөөн 16.4 өдөр шороон шуургатай байдаг байна. Жилийн дотор авч үзвэл шороон шуурга 3-6-р сард их шуурдаг байна.